Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego ROZTOCZE

Instytucja

Roztoczański Park Narodowy
Plażowa 2, 22-470 Zwierzyniec
Roztoczańskie Centrum Naukowo-Edukacyjne, Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze

Adres i kontakt

Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze
Biały Słup 16, 22-470 Zwierzyniec
(woj. lubelskie)
tel.: 84 687 30 56, 509 667 780
e-mail: monitoring@roztoczanskipn.pl

Kierownik Stacji

dr inż. Przemysław Stachyra

Lokalizacja Stacji

Stacja położona na skraju półenklawy leśnej Roztoczańskiego Parku Narodowego, w makroregionie Roztocze – na Roztoczu Tomaszowskim. Zlokalizowana jest 3 km na południowy wschód od miasta Zwierzyniec (gm. Zwierzyniec, pow. zamojski).

Współrzędne Stacji: 50.591514N, 22.997161E

Charakterystyka zlewni badawczej ZMŚP

Obszar badawczy Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze zdefiniowany został w granicach Roztoczańskiego Parku Narodowego i w jego otulinie, z podziałem na trzy strefy:

1. 1. 1. 1. zlewnia reprezentatywna strumienia Świerszcz, gdzie prowadzone są kompleksowe pomiary w ramach programu podstawowego ZMŚP, w oparciu o aparaturę i urządzenia badawcze zainstalowane w terenie oraz w laboratorium,
         2. zlewnia cząstkowa strumienia Świerszcz (obejmująca ciek bez dopływów – do profilu Malowany Most), która wyznaczona została na potrzeby bilansowania w kontekście dopływu materii i energii z powietrza, opadów i wód powierzchniowych,
         3. otulina zlewni badawczej, obejmująca cały obszar RPN oraz otulinę Parku, gdzie są prowadzone badania w ramach programu podstawowego oraz badania w ramach programu specjalistycznego (zwłaszcza badania w ramach podsystemu monitoringu przyrody PMŚ).

Zlewnia Świerszcza zlokalizowana jest w woj. lubelskim, w powiatach: biłgorajskim (gminy Józefów i Tereszpol) oraz zamojskim (gminy Krasnobród i Zwierzyniec). W kontekście  geomorfologicznym, zlewnia położona jest w obrębie Roztocza Tomaszowskiego, zajmując fragment Padołu Zamojskiego, doliny Wieprza, Pagórów Obroczy i Huciska oraz Roztocza Szczebrzeszyńskiego (obejmując fragment garbu Soch i masywu Helacin). W aspekcie fizycznogeograficznym – położona jest w mezoregionach Roztocza Tomaszowskiego i Roztocza Szczebrzeszyńskiego.

Strumień Świerszcz jest śródleśnym ciekiem, którego początek zlokalizowany jest w obszarze mokradeł pomiędzy uroczyskami Szerokie Bagno i Wielkie Bagno w południowej części RPN. Obszar torfowisk, z którego wypływa Świerszcz to wododział Szumu wpadającego do Tanwi i Świerszcza stanowiącego prawobrzeżny dopływ rzeki Wieprz. Strumień Świerszcz na przeważającej długości biegu ma naturalny charakter i przecina stare drzewostany olchowe, sosnowe i jodłowe. Zasila on 5 kompleksów zbiorników wodnych o sztucznej genezie: Staw Florianiecki, Czarny Staw, Stawy Echo, stawy układu wodno-pałacowego w Zwierzyńcu oraz Staw Kościelny.

Powierzchnia reprezentatywnej zlewni Świerszcza liczy około 4651 ha. Charakteryzuje się ona urozmaiconą rzeźbą terenu, mozaiką środowisk, słabym zaludnieniem z zabudową rozproszoną. Dominującym typem siedliska pokrywającego zlewnię są lasy (pochodzenia naturalnego oraz ukształtowane antropogenicznie tworzące różnorodną mozaikę zespołów roślinnych), które zajmują 2908 ha (62% pow. zlewni). Grunty użytkowane rolniczo (pola, ugory, pastwiska) zajmują z kolei 1673 ha, zaś wody powierzchniowe – 42,7 ha. W zasięgu zlewni usytuowanych jest 7 miejscowości zajmujących łącznie ponad 113 ha: Zwierzyniec (część miasta na S od rzeki Wieprz), Sochy, Szozdy, Lasowce, Stara Huta, Hucisko, Potok Senderki (fragment miejscowości) oraz 3 osady leśne RPN: Florianka, Kruglik i Rybakówka.

W aspekcie statusu ochronnego zlewni, około 40% jej powierzchni leży w granicach Roztoczańskiego Parku Narodowego i jednocześnie w obszarze o znaczeniu wspólnotowym sieci Natura 2000 Roztocze Środkowe PLH060017. Pozostała część zawiera się w granicach otuliny RPN. W całości znajduje się w obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Roztocze PLB060012.

Ryc. 1. Obszar badawczy Stacji Bazowej ZMŚP Roztocze w Roztoczańskim Parku Narodowym i jego otulinie.

Program ZMŚP

W badanej zlewni realizowany jest od 2011 roku program pomiarowy ZMŚP dotyczący funkcjonowania środowiska przyrodniczego, zarówno pod względem abiotycznym jak i przyrody ożywionej. Obecnie realizowane są następujące programy:

– meteorologia

– zanieczyszczenia powietrza

– chemizm opadów atmosferycznych

– chemizm opadu podkoronowego

– chemizm spływu po pniach

– metale ciężkie i siarka w porostach

– metale ciężkie i siarka w mchach

– gleby

– chemizm roztworów glebowych

– wody podziemne

– opad organiczny

– wody powierzchniowe – rzeki

– hydrobiologia rzek- makrofity i ocena hydromorfologiczna koryta rzecznego

– struktura i dynamika szaty roślinnej (powierzchnie stałe)

– monitoring gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia – rośliny

– uszkodzenia drzew i drzewostanów

– zmiany pokrycia terenu i użytkowania ziemi

– świadczenia geoekosystemów

– modelowanie zmian bilansu wodnego i biogeochemicznego dla zlewni reprezentatywnych ZMŚP

 

Ponadto zakres działalności Stacji Bazowej ZMŚP Roztocze – koordynującej monitoring w Roztoczańskim Parku Narodowym – został ujęty w planie ochrony Roztoczańskiego Parku Narodowego na lata 2011-2030 i obejmuje:

1. 1. 1. 1. 1. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego GIOŚ,
            2. Monitoring Przyrody GIOŚ (Monitoring Ptaków: Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków, Monitoring Lęgowych Sów Leśnych, Monitoring Rzadkich Dzięciołów, Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych) – program specjalistyczny,
            3. Monitoring Przyrody GIOŚ (Monitoring siedlisk i gatunków Natura 2000: Monitoring populacji obuwika pospolitego, Monitoring populacji dzwonecznika wonnego, Monitoring płazów) – program specjalistyczny,
            4. Monitoring ekosystemów leśnych,
            5. Monitoring nieleśnych ekosystemów lądowych,
            6. Monitoring ekosystemów wodnych,
            7. Monitoring gatunków roślin, grzybów i ich siedlisk,
            8. Monitoring gatunków zwierząt i ich siedlisk,
            9. Monitoring przyrody nieożywionej,
            10. Monitoring siedlisk i gatunków obszarów Natura 2000 w granicach Parku (Roztocze Środkowe PLH060017 i Roztocze PLB060012),
            11. Monitoring walorów krajobrazowych,
            12. Monitoring wartości kulturowych

Publikacje

Radliński B., Maciejewski Z., Stachyra P., Rawiak A. 2017. Monitoring roślin inwazyjnych obcego pochodzenia w bazowej zlewni badawczej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze (Wstępne wyniki inwentaryzacji). Monitoring Środowiska Przyrodniczego 19 (1): 41–50.

Stachyra P., Radliński B., Rawiak A. 2018. Stan i przemiany środowiska przyrodniczego geosystemu zlewni Świerszcza. W: Kostrzewski A., Majewski M. (red.). Stan i przemiany środowiska przyrodniczego geoekosystemów Polski w latach 1994-2015 w oparciu o realizację programu Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego. Biblioteka Monitoringu Środowiska 32. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa: 329–357.

Radliński, Maciejewski Z., Rawiak A., Łopuszyńska-Stachyra K., Stachyra P. 2019. Wieloletni deficyt opadowy w zlewni Świerszcza i jego potencjalny wpływ na przebieg zjawisk przyrodniczych tego obszaru. XXVIII Sympozjum Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego „Funkcjonowanie geoekosystemów pod presją zanieczyszczenia atmosfery i zmian klimatu”, Jeziorowskie, 16 – 19 września 2019 r.

Maciejewski Z., Radliński B., Stachyra P. 2020. Analiza zmienności wybranych elementów meteorologicznych i hydrologicznych oraz ich wpływ na środowisko przyrodnicze w Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze w latach 2012–2019. W: Olszewski A., Andrzejewska A. (red.). Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Aktualny stan i przemiany środowiska przyrodniczego geoekosystemów jako cecha wskaźnikowa zmian klimatów. Biblioteka Monitoringu Środowiska 33. Kampinoski Park Narodowy, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Izabelin: 107–120.

Maciejewski Z., Radliński B., Stachyra P. 2020. Zmienność i trend wybranych elementów klimatu w Stacji Bazowej ZMŚP Roztocze – w latach 2012-2019. XXIX Sympozjum Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego „Aktualny stan i przemiany środowiska przyrodniczego geoekosystemów, jako cecha wskaźnikowa zmian klimatu”, Kampinoski Park Narodowy 28-29 września 2020 r.

Stachyra P., Radliński B., Maciejewski Z. 2020. Monitoring przyrodniczy jako praktyczne narzędzie w ochronie przyrody obszarów cennych przyrodniczo. XXIX Sympozjum Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego „Aktualny stan i przemiany środowiska przyrodniczego geoekosystemów, jako cecha wskaźnikowa zmian klimatu”, Kampinoski Park Narodowy 28-29 września 2020 r.