Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego KARKONOSZE

Instytucja prowadząca:

Karkonoski Park Narodowy z siedzibą w Jeleniej Górze
ul. Chałubińskiego 23, 58-570 Jelenia Góra (woj. dolnośląskie)
tel./fax: 75 755 33 48
e-mail: sekretariat@kpnmab.pl
WWW

Adres i kontakt:

Stacja Bazowa ZMŚP „Karkonosze”
Myśliwska 9a,58-570 Jelenia Góra (woj. dolnośląskie)
tel. 75 755 62 44
e-mail: krzysztof.krakowski@kpnmab.pl
WWW

Kierownik stacji:

mgr Krzysztof Krakowski

Charakterystyka przyrodnicza stacji Bazowej ZMŚP „Karkonosze”

Karkonosze są najwyższą częścią Sudetów Zachodnich i należą do podprowincji Sudetów i Przedgórza Sudeckiego, będącej częścią prowincji Masywu Czeskiego, która z kolei należy do regionu fizyczno-geograficznego Europy Zachodniej nazywanej Pozaalpejską Europą Środkową. Najwyżej położonym punktem w zlewni wrzosówki jest Śmielec 1424 m n.p.m., zaś najniższym – punkt wodowskazowy w Jagniątkowie na wysokości około 530 m n.p.m.

Zlewnią reprezentatywną Stacji Bazowej „Karkonosze” jest zlewnia potoku Wrzosówka, zamknięta punktem wodowskazowym w Jagniątkowie. Tak określona zlewnia obejmuje obszar o powierzchni 11,49 km2 i w większości położona jest na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego, który obejmuje najwyższe partie Karkonoszy.

Zlewnia Wrzosówki jest reprezentatywna dla całego obszaru Karkonoszy i łączy w sobie elementy górskie oraz borealne. Do tych pierwszych należy niewątpliwie ukształtowanie jej powierzchni oraz wykształcone piętra klimatyczne i roślinne – od piętra regla dolnego do piętra subalpejskiego. Elementy borealne reprezentuje szereg zbiorowisk roślinnych i gatunków roślin i zwierząt, z których wiele jest reliktami glacjalnymi. Liczne zbiorowiska stanowią siedliska Natura 2000 (PLH 020006 Karkonosze i PLB 020007 Karkonosze), w tym również priorytetowe.

Potok Wrzosówka drenuje centralną część Karkonoszy. Jego obszar źródłowy znajduje się w Czarnym Kotle Jagniątkowskim na wysokości około 1228 m n.p.m., a ujście do Kamiennej pomiędzy Cieplicami a Jelenią Górą na rzędnej około 340 m n.p.m. Do monitoringu w ramach ZMŚP wytypowana została górna część zlewni Wrzosówki, wraz z jej prawymi dopływami Polskim Potokiem i Sopotem. Spadek doliny Wrzosówki wynosi około 139 ‰, natomiast jej zalesienie do przekroju w Jagniątkowie 72 %. Średni jednostkowy odpływ rzeczny dla górnej części zlewni szacowany jest na 26 l/s km2, a określony moduł odpływu podziemnego dla września 1992 roku wyniósł 5,51 l/s km2.

Obszar zlewni Wrzosówki, podobnie jak większą część Karkonoszy, budują karbońskie granity karkonoskie, w górnej grzbietowej partii równoziarniste, natomiast w dolnej – odmiany porfirowate. Skały te należą do dużej jednostki nazywanej blokiem karkonosko-izerskim. Wąska dolina Wrzosówki posiada wyraźne założenia tektoniczne. Jej górną część tworzy kocioł polodowcowy – Czarny Kocioł Jagniątkowski – będący pozostałością po plejstoceńskim zlodowaceniu. Podobną genezę mają utwory wypełniające górną część doliny – polodowcowe utwory morenowe o charakterze głazowisk, dokumentujące działalność lodowca, którego jęzor spływał do wysokości 950 m n.p.m. W szczytowych partiach oraz na spłaszczeniach śródstokowych położone są efektowne granitowe ostańce skalne, m.in. Paciorki, Śląskie i Czeskie Kamienie. Warunki klimatyczne w zlewni Wrzosówki nie odbiegają znacznie od pozostałej zachodniej części Karkonoszy. Określona dla wierzchowinowej partii masywu w rejonie Szrenicy średnia temperatura powietrza wynosi 1,9oC, a roczna suma opadów 1422mm. W środkowej części Karkonoszy średnia z wielolecia suma opadów atmosferycznych jest również wysoka i osiąga 1200-1300 mm. W zlewni Wrzosówki, podobnie jak w całych Karkonoszach, średnia temperatura powietrza rośnie ze spadkiem wysokości od około 1-2oC w górnych partiach zlewni, do około 5-6oC w dolnych partiach zlewni. Bardzo istotną cechą charakterystyczną zlewni Wrzosówki, jak i całych Karkonoszy, jest duży udział opadów śnieżnych w ogólnych sumach opadów, który w dolnych partiach zlewni wynosi około 20-30%, a w górnych partiach zlewni nawet 50-60% sumy opadów półrocza zimowego.

Na obszarze zlewni Wrzosówki występuje duża różnorodność ekosystemów, siedlisk i zbiorowisk roślinnych, charakteryzujących się typową dla obszarów górskich piętrowością. Piętro regla dolnego porośnięte jest lasami o strukturze siedliskowej i gatunkowej typowej dla całego obszaru Sudetów. Należą do nich siedliska leśne m.in. kwaśnej buczyny sudeckiej oraz bory świerkowo-jodłowego, odtwarzane obecnie drogą restytucji jodły pospolitej. Zlokalizowane są tu cenne ekosystemy łąkowe. Regiel górny porasta górnoreglowa świerczyna sudecka, urozmaicona licznymi stokowymi torfowiskami przejściowymi. Wyjątkowym bogactwem rozmaitych siedlisk odznacza się Czarny Kocioł Jagniątkowski. W piętrze subalpejskim szeroko rozpowszechnione są zarośla kosodrzewiny, wśród których występują też niewielkie fragmenty sudeckich muraw bliźniczkowych oraz typowe dla Karkonoszy torfowiska subalpejskie. W najwyższych partiach zlewni, na stokach Śmielca oraz na grupach skalnych znajdują się zbiorowiska naskalnych porostów.

Zlewnię Wrzosówki zamieszkuje również wiele ciekawych i typowych dla obszarów górskich gatunków zwierząt. Wśród nich pojawiają się także gatunki borealne, często o charakterze reliktów glacjalnych, oraz endemiczne.

Warto podkreślić również niewielką ingerencję człowieka w przyrodę górnej części zlewni Wrzosówki, gdyż w przeciwieństwie do innych wysokich partii Karkonoszy, na obszarze tym nie ma obiektów turystycznych typu schronisk. Wpływ człowieka zaznacza się coraz bardziej wraz ze spadkiem wysokości. Zamknięcie zlewni położone jest już na terenie zabudowanym, w dzielnicy Jeleniej Góry – Jagniątków.

Programy pomiarowe ZMŚP

Stacja Bazowa ZMŚP „Karkonosze” realizuje pełen zakres pomiarowy ZMŚP. Aktualnie realizowane są następujące programy ZMŚP:

          • A1 – Meteorologia,
          • B1 – Zanieczyszczenie powietrza,
          • C1 – Chemizm opadów atmosferycznych,
          • C2 – Chemizm opadu podkoronowego,
          • C3 – Chemizm spływu po pniach,
          • D1 – Metale ciężkie i siarka w porostach,
          • D2 – Metale ciężkie i siarka w mszakach,
          • E1 – Gleby,
          • F1 – Chemizm roztworów glebowych,
          • F2 – Wody podziemne,
          • G2 – Opad organiczny,
          • H1 – Wody powierzchniowe – rzeki,
          • I1 – Hydrobiologia rzek – makrofity i ocena hydromorfologiczna koryta rzecznego,
          • J2 – Struktura i dynamika szaty roślinnej (powierzchnie stałe),
          • J3 – Monitoring gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia – rośliny,
          • K1 – Uszkodzenia drzew i drzewostanów,
          • Zmiany pokrycia terenu i użytkowanie ziemi,
          • Świadczenia geoekosystemów,
          • Modelowanie zmian bilansu wodnego i biogeochemicznego dla zlewni reprezentatywnych ZMŚP.

Ze względu na górski charakter zlewnii potoku Wrzosówka i duże różnice w wysokości względnej n.p.m., w ramach Stacji Bazowej ZMŚP „Karkonosze” funkcjonują dwie stacje meteorologiczne, jedna o charakterze synoptycznym jest zlokalizowana na szczycie góry Szrenica (N 50°47’29,339″; E 15°30’50,879″; 1362 m n.p.m.), druga o charakterze topoklimatycznym jest zlokalizowana w dolnej części zlewni potoku Wrzosówka w Jagniątkowie na terenie Karkonoskiego Banku Genów (N 50°48’43,981″; E 15°36’25,945″; 617 m n.p.m.). Oprócz tego w Stacji Bazowej ZMŚP „Karkonosze” jest realizowany specjalistyczny program pomiarowy właściwości fizycznych i chemizmu pokrywy śnieżnej.

Publikacje

Krakowski K. 2020: Realizacja programów badawczo-pomiarowych w Stacji Bazowej ZMŚP „Karkonosze” w latach 2016-2018. W: Kwiatkowska-Szygulska B. (red.), Stan środowiska w województwie dolnośląskim.  Raport 2020. GIOŚ  Warszawa: 126-137.