Instytucja
Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania
Polska Akademia Nauk
ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa
Stacja Naukowo-Badawcza IGIPZ PAN w Szymbarku
Adres i kontakt
Stacja Naukowo-Badawcza IGiPZ PAN
Szymbark 430, 38-311 Szymbark
(woj. małopolskie)
Tel/fax: 18 3513170
e-mail: stacja_szymbark@twarda.pan.pl
Szymbark 430, 38-311 Szymbark
WWW
Kierownik Stacji
prof. IGiPZ dr hab. Małgorzata Kijowska-Strugała
Lokalizacja Stacji
Stacja położona jest w północno-zachodniej części Beskidu Niskiego. Administracyjnie Stacja położona jest w gminie Gorlice (4 km od Gorlic i 16 km od Grybowa), powiecie gorlickim, województwie małopolskim. Dojazd PKP do Grybowa a następnie PKS lub BUS drogą krajową 28 (przystanek Szymbark, około 400 m od Stacji Naukowo-Badawczej).
Współrzędne Stacji: 49°37’56”N, 21°7’0”E
Charakterystyka zlewni badawczej ZMŚP
Podstawowym obiektem badawczym jest zlewnia potoku Bystrzanka o powierzchni 13 km2, zamknięta profilem hydrometrycznym w Szymbarku.
Zlewnia położona jest w północno-zachodniej części Beskidu Niskiego, granicząc z Pogórzem Ciężkowickim od północy i Dołami Jasielsko-Sanockimi od wschodu. Pod względem fizjograficznym jest to teren charakterystycznego w Karpatach przenikania się dwóch typów rzeźby – beskidzkiej i pogórskiej, nawiązujących do litologii i tektoniki podłoża. Ta charakterystyczna dla obszarów górskich cecha wyraźnie odzwierciedlona jest w piętrowości klimatyczno-roślinnej, glebowej, stosunków wodnych i przebiegu procesów morfogenetycznych.
Obszar badań znajduje się w brzeżnej części płaszczowiny magurskiej, silnie zaburzonej tektonicznie, z licznymi uskokami i wtórnie sfałdowanymi warstwami. Najwyższe wzniesienia beskidzkie zbudowane są z piaskowców magurskich (Maślana Góra 753 m n.p.m., Zielona Góra 704 m n.p.m., Jelenia Góra 686 m n.p.m.), podścielonych w przeważającej części przez eoceńskie łupki pstre. Pogórskie garby budują przeważnie piaskowcowo-łupkowe warstwy inoceramowe z synklinami łupków pstrych. Taki układ warstw sprzyja rozwojowi osuwisk, którymi objęta jest znaczna część stoków (30% obszaru zlewni). Deniwelacje w zlewni sięgają 450 m.
Na gliniastych pokrywach zwietrzelinowych, z dużym udziałem frakcji kamienistej, wykształciły się różne typy gleb brunatnych, o składzie mechanicznym glin średnich i ciężkich, często oglejonych. Na terenach osuwiskowych przeważają gleby ilaste, a w dnach dolin gleby aluwialne i aluwialno-deluwialne.
Teren badań znajduje się w przeważającej części w piętrze klimatu umiarkowanie ciepłego, ze średnią roczną temperaturą 7,6°C i roczną sumą opadu 810 mm. Najwyższe wzniesienia, powyżej 600 m n.p.m., znajdują się w piętrze umiarkowanie chłodnym, ze średnią roczną temperaturą poniżej 6,5°C.
Program ZMŚP
W badanej zlewni realizowany jest od 1994 roku program pomiarowy ZMŚP dotyczący funkcjonowania środowiska przyrodniczego, zarówno pod względem abiotycznym jak i przyrody ożywionej:
– meteorologia
– zanieczyszczenia powietrza
– chemizm opadów atmosferycznych
– chemizm opadu podkoronowego
– chemizm spływu po pniach
– metale ciężkie i siarka w porostach
– metale ciężkie i siarka w mchach
– gleby
– chemizm roztworów glebowych
– wody podziemne
– opad organiczny
– wody powierzchniowe – rzeki
– hydrobiologia rzek- makrofity i ocena hydromorfologiczna koryta rzecznego
– struktura i dynamika szaty roślinnej (powierzchnie stałe)
– monitoring gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia – rośliny
– uszkodzenia drzew i drzewostanów
– zmiany pokrycia terenu i użytkowania ziemi
– świadczenia geoekosystemów
– modelowanie zmian bilansu wodnego i biogeochemicznego dla zlewni reprezentatywnych ZMŚP
W Stacji Naukowo-Badawczej w Szymbarku realizowany jest ponadto program specjalistyczny: erozja wodna gleb.
Publikacje
Bochenek W., Gil E., 1998, Obieg wody, substancji rozpuszczonych i zawiesiny w zlewni Bystrzanki w latach hydrologicznych 1994-1997. [w:] A. Kostrzewski (red.), Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Funkcjonowanie i tendencje rozwoju geoekosystemów Polski. Materiały z IX Sympozjum ZMŚP, Storkowo, 2-4 września 1998, Biblioteka Monitoringu Środowiska, PIOŚ, Warszawa, s. 93-103.
Bochenek W., Gil E., 2004, Wpływ warunków meteorologicznych i hydrologicznych na wielkość substancji biogennych odprowadzanych ze zlewni Bystrzanki w latach 1995-2003. [w:] A. Kostrzewski, R. Kolander (red.), Funkcjonowanie geoekosystemów Polski w warunkach zmian klimatu i różnokierunkowej antropopresji. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań, 2005. UAM Poznań, GIOŚ Warszawa, s. 85-97
Bochenek W., 2005, Wpływ cyrkulacji atmosferycznej na przewodność elektrolityczną roztworów wody opadowej w zlewni Bystrzanki w latach 1995-2004. Monitoring Środowiska Przyrodniczego, 6, s. 49-58.
Bochenek W., Gil E., 2005, Wpływ warunków meteorologicznych i hydrologicznych na wysokość ładunków substancji biogennych odprowadzanych ze zlewni Bystrzanki w latach 1995-2003. [w]: A. Kostrzewski, R. Kolander (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska przyrodniczego. Funkcjonowanie geoekosystemów Polski w warunkach zmian klimatu i różnokierunkowej antropopresji. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Bogucki Wydaw. Nauk, Poznań, s. 85-97.
Bochenek W., 2006, Stacja Bazowa Szymbark, [w]: R. Kruszyk (red.) Stan, przemiany i funkcjonowanie geoekosystemów Polski w latach 1994-2004 na podstawie Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa, s. 259-294.
Bochenek W., 2007, Zróżnicowanie stężeń substancji biogennych podczas obiegu wody w zlewni Bystrzanki. [w]: Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2006 roku. Biblioteka Monitoringu Środowiska, WIOŚ, Kraków, s. 164-167.
Bochenek W., Gil E., 2007, Rola wybranych czynników meteorologicznych i hydrologicznych w kształtowaniu przewodności elektrolitycznej właściwej i odczynu wody spływu śródglebowego w zlewni Bystrzanki (lata 1999-2005). Monitoring Środowiska Przyrodniczego, 8, s. 43-50, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce.
Huruk S., Huruk A., Bochenek W., 2007, Analiza struktury zgrupowania biegaczowatych (Col., Carabidae) w lesie wyżynnym w obrębie stacji monitoringu Szymbark. Monitoring Środowiska Przyrodniczego, 8, s. 99-104.
Bochenek W., 2008, Wpływ wielkości opadów i temperatury powietrza na pH i przewodność elektrolityczną właściwą wody opadowej. Przegląd Geograficzny, 80, 3, s. 403-421.
Bochenek W., Jóźwiak M., Kijowska M., Kozłowski R., 2008, Zróżnicowanie opadu podkoronowego w wybranych ekosystemach leśnych w Górach Świętokrzyskich i w Beskidzie Niskim. Monitoring Środowiska Przyrodniczego, 9, s. 47-55.
Huruk S., Huruk A., Bochenek W., 2008, Analiza struktury biegaczowatych (Col. Carabidae) w lesie wyżynnym w obrębie Stacji Monitoringu Szymbark. Monitoring Środowiska Przyrodniczego, 8/07, s.99-106.
Bochenek W., Gil E., 2009, Cele i zadania Stacji Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Szymbarku. [w]: Jan R. Olędzki (red.) Zintegrowane badania środowiska. WGiSR UW, Warszawa, s. 73-80.
Bochenek W., Kijowska M., 2009, Przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika opadu podkoronowego, PH i przewodności elektrolitycznej właściwej w drzewostanie świerkowym (Picea excelsa) i grabowym (Carpinus betulus) w 2007 r. [w]: W. Bochenek, M. Kijowska (red.) Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Funkcjonowanie środowiska przyrodniczego w okresie przemian gospodarczych w Polsce, Biblioteka Monitoringu Środowiska, s. 42-55.
Bochenek W., Gil E., 2010, Zróżnicowanie spływu powierzchniowego i spłukiwania gleby na poletkach doświadczalnych o różnej długości (Szymbark, Beskid Niski). Prace i Studia Geograficzne, WGiSR UW, 45, s. 265-278.
Kozłowski R., Bochenek W., Jóźwiak M., 2010, Zróżnicowanie właściwości fizykochemicznych wód opadów atmosferycznych w geoekosystemach górskich Polski w latach hydrologicznych 2004-2008 na podstawie wyników badań na Stacjach Bazowych ZMŚP: Święty Krzyż i Szymbark. [w:] A. Kostrzewski (red.) XIX Sympozjum ZMŚP. Funkcjonowanie geoekosystemów w warunkach zmian użytkowania terenu i narastającej antropopresji. Międzyzdroje 14-16.04.2010, s. 53-54.
Kijowska M., 2010, Charakterystyka genezy i przebiegu wezbrań w korycie fliszowej zlewni Bystrzanki (Beskid Niski) w latach 1995-2009. [w:] A. Kostrzewski (red.) Funkcjonowanie geoekosystemów w warunkach zmian użytkowania terenu i narastającej antropopresji, Międzyzdroje, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Białej Górze, s. 44-46.
Kozłowski R., Jóźwiak M., Bochenek W., 2010, Ocena wpływu wód opadowych na właściwości fizyko-chemiczne gleb leśnych. [w:] A. Kostrzewski (red.) XIX Sympozjum ZMŚP. Funkcjonowanie geoekosystemów w warunkach zmian użytkowania terenu i narastającej antropopresji. Międzyzdroje, s. 55-56.
Kijowska M., 2011, Geneza i przebieg wezbrań we fliszowej zlewni Bystrzanki w latach 1995-2009, Monitoring Środowiska Przyrodniczego, KTN Kielce, 12, 59-68.
Bochenek W., 2012, Ocena zmian warunków opadowych na Stacji Naukowo-Badawczej IGiPZ PAN w Szymbarku w okresie 40 lat obserwacji (1971–2010) i ich wpływ na zmienność odpływu wody ze zlewni Bystrzanki. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, 12, 2, s. 29-44.
Kozłowski R., Jóźwiak M., Bochenek W., 2012, Wpływ cyrkulacji atmosferycznej na przemieszczanie i imisję zanieczyszczeń w wodach opadowych zbieranych na Stacjach Bazowych ZMŚP Św. Krzyż i Szymbark w latach 2004-2009, [w:] R. Kozłowski, M. Jóźwiak, Krajobraz i turystyka w warunkach zrównoważonego rozwoju, Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska UJK, Kielce, s. 114-116.
Kozłowski R., Jóźwiak M., Jóźwiak M. A., Bochenek W., 2012, Ocena wielkości wymywania jonów K+, Ca2+ i Mg2+ w wybranych drzewostanach w warunkach kwaśnej depozycji. Sylwan, 156, 8, s. 607-615.
Kozłowski R., Jóźwiak M., Bochenek W., Kijowska M., 2012, Transformation of precipitation in the Low Mountains and Foothill area [publikacja internetowa], Uniwersytet Opolski, Opole, 5 s.
Bochenek W., 2014, Sezonowa zmienność i wieloletnie tendencje pH w opadzie atmosferycznym na Stacji Bazowej ZMŚP w Szymbarku w latach 1999-2013. Monitoring Środowiska Przyrodniczego, 16, s. 41-47.
Bochenek W., 2015, Klimatyczne uwarunkowania imisji gazowych zanieczyszczeń powietrza na Stacji Badawczej IGiPZ PAN w Szymbarku w latach 2005-2014. Rocznik Świętokrzyski Seria B – Nauki Przyrodnicze, 36, s. 9-20.
Bochenek W., 2016, Wieloletnie tendencje warunków klimatycznych i ich wpływ na funkcjonowanie środowiska przyrodniczego fliszowej zlewni Bystrzanki, [w:] A. Kostrzewski, J. Szpikowski, M. Domańska (red.) Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Funkcjonowanie. Tendencje rozwoju, zagrożenia i ochrona środowiska przyrodniczego Polski. XXV Sympozjum Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Stacja Geoekologiczna UAM w Storkowie, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Storkowo, 30, s. 131-135.
Bochenek W., Kozłowski R., Jóźwiak M., 2016, Wpływ cyrkulacji atmosferycznej na transport i imisję zanieczyszczeń deponowanych z wodami opadowymi w górach niskich i na pogórzu w Europie Środkowej. Monitoring Środowiska Przyrodniczego, 18, 2, s. 29-41.
Huruk S., Huruk A., Barsevskis A., Wróbel G., Degórska A., Skotak K., Krzysztofiak L., Szpikowski J., Bochenek W., Janisz B., Huruk K., 2017, Wybrane elementy struktury zgrupowań biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) w badanych typach siedliskowych lasu w otoczeniu Stacji Bazowych ZMŚP. [w:] M. Kejna, J. Uscka-Kowalkowska (red.) Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Funkcjonowanie środowiska przyrodniczego Polski w warunkach globalnych zmian klimatu, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, 31, s. 177-184.
Bochenek W., Kijowska-Strugała, Kiszka K., 2018, Stan i przemiany środowiska przyrodniczego geoekosystemu zlewni Bystrzanki. [w:] Kostrzewski A., Majewski M. (red.) Stan i przemiany środowiska przyrodniczego geoekosystemów Polski w latach 1994-2015 w oparciu o realizację programu Zintegrowanego Monitoringu Środowiska przyrodniczego, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Biblioteka Monitoringu Środowiska Warszawa, s. 359-390.
Bochenek W., Kijowska-Strugała M., 2020, Wpływ zmian użytkowania ziemi na odpływ wody i ładunek N-NO3 w zlewni Bystrzanki z wykorzystaniem modelowania SWAT. [w:] XXIX Sympozjum Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego pod patronatem Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, Aktualny stan i przemiany środowiska przyrodniczego geoekosystemów jako cecha wskaźnikowa zmian klimatu. Kampinoski Park Narodowy, on-line, 28-29 września 2020, s. 6.
Bochenek W., Kijowska-Strugała M., 2020. Wpływ zmian użytkowania ziemi na odpływ wody i ładunek N-NO3 w zlewni Bystrzanki z wykorzystaniem modelowania SWAT. [w:] A. Olszewski, A. Andrzejewska (red.) XXIX Sympozjum Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego pod patronatem Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, Aktualny stan i przemiany środowiska przyrodniczego geoekosystemów jako cecha wskaźnikowa zmian klimatu. Kampinoski Park Narodowy, on-line, 28-29 września 2020, s. 6.
Forsius, M., Posch, M., Holmberg, M., Vuorenmaa, J., Kleemola, S., Augustaitis, A., Beudert B., Bochenek W., Clarke N., de Wit H.A.Dirnböck T., Frey J., Grandin U., Hakola H., Kobler J., Krám P., Lindroos A.J., Löfgren S., Pecka T., Rönnback P., Skotak K., Szpikowski J., Ukonmaanaho L.,Valinia S., Váňa M., 2020, Assessing critical load exceedances and ecosystem impacts of anthropogenic nitrogen and sulphur deposition at unmanaged forested catchments in Europe. Science of the Total Environment, 753, 141791.